Parmenides Kimdir? Felsefesi, Hayatı Ve Sözleri

Bu yazıda farklı bir yöntem denemek istiyorum. Parmenides’in daha kolay anlaşılabileceğini düşündüğüm bu yazıda, liste-tablo metodunu uygun gördüm. Birçok gereksiz teferruatın içinde felsefenin kaybolup gitmesini engellemek ve daha geniş kitlelere felsefi düşünceyi sevdirmek için bu riski almanın uygun olacağını düşünüyorum.

Doğum Yeri: Elea (İtalya’nın güneyi)

Doğum Tarihi: Tahminen milattan önce 515- 560 arasında

Olgunluk Dönemi: 69. olimpiyatlar

Babası: Pyres

Hocası Veya Hocaları: Ksenophanes – Anaksimandros (daha zayıf ihtimal) – Ameinias

Ksenophanes yazısını inceleyin.

Anaksimandros yazısını inceleyin.

Eseri: Günümüze ‘Doğa Üzerine’ adlı eserinden bazı fragmanlar ulaşmıştır. Bakınız: Gurur SEV – Doğa Hakkında – Şiir çevirisi

Çağı: Sokrates öncesi felsefe

Okulu: Elea okulu

İlgi Alanları: Metafizik, varlık felsefesi (ontoloji) ve mantık

Etkilendikleri: Anaksimenes, Anaksimandros, Ksenophanes, Herakleitos, Pisagor

Herakleiots yazısını inceleyin.

Pisagor yazısını inceleyin

Parmenides’in Hayatı

Onun hayatı hakkında sınırlı bilgilere Platon, Arisatoteles ve Diogenes Laertius gibi filozoflardan ulaşıyoruz. Platon Parmenides’in öğrencisi Zenon ile birlikte 65 yaşlarında iken Atina’ya uğradığını yazar. Sokrates o sıralarda delikanlılık çağındadır. Platon’un anlatımına göre Parmenides ve Zenon genç Sokrates’le tanışmışlardır. Felsefenin bu iki devi ile Sokrates’in tartıştıkları da söylenenler arasındadır. Platon’a atfedilen Parmenides diyaloğunun, bu karşılaşmadan esinlenerek yazıldığını düşünmek mantıklıdır. Karşılaştıkları sırada meşhur Atina bayramı kutlamaları yapılıyordu. Belirttiğim tarihlerin güvenirliği, yapılan çeşitli hesaplamalarla şüpheli bulunmuştur. Konumuz, yani felsefe açısından bu bilgiler çok da önemli değildir.

Aristo, Elea okulunun kurucusu olarak Ksenophanes’i göstermektedir. Diogenes Laertius, Parmenides’in ondan ders aldığını ancak kendi yoluna gittiğini belirtir. Parmenides asil ve zengin bir aileden geliyordu, fakat asıl peşinden gittiği kişi, yoksul bir adam olan Ameinias’tı. Hakkında çok fazla bilmediğimiz bu adamı takip eden Parmenides, ölümünden sonra onun adına bir tapınak dikmiştir. Ameinias hakkında tek bildiğimiz şey, onun bir Pisagorcu olduğudur. Yaşadığı ve doğduğu yer olan Elea, Haritada da görülebileceği gibi, İtalya’nın güneyinde, Lucania bölgesinde, Paestum’un yaklaşık 40 km güneydoğusunda yer alır.

Parmenides yaşadığı şehirde bir yasa koyucu ve devlet adamıdır. Onun Ksenophanes’ten mi yoksa Pisagor’dan mı daha çok etkilendiği tartışılagelen konulardan birisidir. Bu tartışmalarda yapılan en temel hata, felsefeyi ve filozofları birbirinden kopuk bir sürecin parçaları olarak değerlendirmektir. Tüm felsefe tarihi ve filozoflar, şu veya bu şekilde birbirlerine bağlıdır. Bu gerçeği kabullenmek, tabir doğru ise; tam felsefenin üzerinde oturan Türk aklı için oldukça zordur. Ülkemizde felsefe ile gerçekten uğraşan çok az sayıda insan bulunduğundan, tablonun bütününü görenlerin sayısı da oldukça azdır. Bir şekilde tercüme işleri ile veya felsefe tarihi ile meşgul olanların tikelde boğulup gittiklerini söylemeden edemeyeceğim. Ortalıkta fazlaca görünenlere karşılık, felsefe ile gerçek bir bağ kuran gizli kahramanlar, bu sanatla uğraşma azmimi diri tutuyor.

Elea şehrinde, kamu idaresi ile meşgul olan, yüksek makama sahip memurlar, her yıl Parmenides’in koyduğu yasalara bağlı kalacaklarına yemin ediyorlardı. Elea şehri Aristokratlar tarafından idare ediliyordu; yani yönetim biçimi Aristokrasiydi. Parmenides felsefesini şiir şeklinde ortaya koymuştur. Ksenophanes’in de gezgin bir şair olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda; yöntem olarak ondan esinlenmiş olabileceğini düşünebiliriz. Parmenides ve Ksenophanes’in şiirle felsefe yapan ilk filozoflar olduğunu söylemek daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Parmenides Şiiri Yanlış Anlaşıldı

Şiirin girişinden bir bölüm aktarmak istiyorum;

Ve Tanrıça beni nazikçe buyur etti, aldı eline sağ elimi,
söyledi bana doğruca şu sözleri:
Ey delikanlı! Ölümsüz sürücüler eşliğinde,
atlarca taşınarak gelen evimize, hoş geldin,
kötü kader değil neden olan çıkmana bu yola,
zira bu yol dışındadır insanların gezindiklerinin,
ama hem hak hem de adalet. Zorunlu ama hepsini
öğrenmen;
bir yandan Hakikatin iyice yuvarlanmış sarsılmaz
yüreğini,
bir yandansa fanilerin içinde hakiki inanç olmayan
sanılarını.

Şiirinden yola çıkarak onun kendisine vahiy yakıştırdığını düşünenler uluslararası çevrelerde bizi sahiden de utandırmaktadırlar. Şiirden, belagatten ve Yunan edebiyatından zerre nasibi olmayan bazı ahmakların sığ bakışları, onun felsefe sanatına yaptığı muazzam katkıları gölgelemektedir. Komik olan şudur; Ksenophanes mitolojiye en ağır eleştiriyi getiren ilk filozoflardan birisidir; Parmenides de Aristo, Platon ve Diogenes’e göre Ksenophanes’in öğrencisidir. Çeşitli şekillerde Pisagor’dan da etkilendiğini ve felsefesi ile Herakleitos’u karşısına aldığını kabul edelim. Kendinden önceki bütün gelenekten haberdar olan bu filozof üstelik de mantığın kurucu babasıdır. Kendisine vahiy geldiğini ve felsefesini bu şekilde temellendirdiğini iddia etmek, Türk felsefe geleneği açısından bir utançtır.

Yunan mitolojisinde tasvir edilen tanrılardan birinden vahiy almak şöyle dursun, tek bir tanrıya atıf yapan şiiri, Homeros’un ve Hesiodos’un tasarımlarının bir anlamda kökten reddiyesidir.

Parmenides’in Felsefesi

1- Varlık vardır yokluk yoktur: Şeyler bir illüzyon olarak bile olsa şu veya bu şekilde vardır. Var olanın, yani form alanın temeli yine var olanlardır. Yokluk; yani tahayyül edilemeyen, kanunsuz ve tanımlanamayan boşluk mümkün değildir. Varlık varlıktan gelir ve varlığa döner. Bilinemeyen ve dile getirilemeyen şey, var olmayan yokluktur. Yokluk üzerine ne düşünülebilir ne de konuşulabilir.

Varlık temelde şu 3 hal üzere bulunabilir;

a) Varlık vardır

b) Varlık yoktur

c) Varlık hem vardır hem de yoktur

Parmenides’e göre b ve c seçenekleri söz konusu bile olamaz. Varlık hem var hem de yok nasıl olabilir? Her şeyin dönüştüğünü, hareket ettiğini, özdeşliğin mümkün olmadığını ve arkhe’nin (ilkenin) aslında dönüşümün kendisi olduğunu söyleyen Herakleitos‘tur. Birazdan da göreceğimiz gibi, Parmenides ‘Varlık vardır.’ önermesini benimsemiş gibi dursa da; algılanan şeyleri bir illüzyona indirgeyerek aslında kendisi de ‘Varlık hem vardır hem de yoktur.’ demiştir. Buna itiraz edecek felsefe tarikatı müritlerinde beyinden eser olmadığından, onların eleştirilerini rahatsız edici bir eşek anırmasına özdeş tutacağım. Eğer ahmaklardan oluşan böyle bir felsefe tarikatı ve müritleri yoksa; bu cümleleri üzerine alacak birisi de yok demektir.

Varlık yoktur meselesine gelince; bunu da dikkatli bir şekilde incelemek gerekir. Varlığın olmaması aslında yokluk, yani boşluk demektir. Kanunsuz, hayal edilemeyen, tasavvur edilemeyen ve üzerine konuşulamayan böyle bir boşluk mümkün değildir. Atomculara göre hareket için boşluğa, yani yokluğa ihtiyaç vardır. Yokluk mümkün olmadığına ve her yer dolu olduğuna göre, hareket mümkün değildir.

Hareket yoktur: Yokluk yoktur, varlık vardır önermesinin doğal sonu olarak her yer dolu olmalıdır. Madem her yer doludur ve boşluk yoktur, o halde hareket de yoktur. Varlık vardır totolojik bir önermedir. Ona göre değişim, devinim, hareket, oluşum, bozuluş ve çeşitlilik yoktur. Her yer dolu olduğuna göre ve yokluk, yani boşluk da var olmadığına göre hareket de yoktur. Genesis bir illüzyon ve yanılsamadır. O halde varlık dediği şey nedir? Onun varlık olarak kabul ettiği tek şey birliktir. Bu birlik dışında varlık yoktur ve bu birlik hiç şüphe yok ki tanrıya işaret etmektedir. Birlik gerçek vardır ve aslında bu önermenin doğal sonucu olarak her şey bu birliğin bir parçasıdır. Duyularımız güvenilmez birer yoldaş olarak aldatır bizi; sadece ince bir kavrayışa sahip olan filozoflar görebilir gerçeği. Faniler, yani sıradan insanlar bu sanıların içinde, gerçekten uzak yaşamaktadırlar. Bu akıl yürütme şeklinde ortaya çelişkilerin çıktığını rahatlıkla görebiliriz. Madem varlık birdir; o halde yanılanlar kimdir? Her şey bir yanılsama ise; sanı içinde olanların kendileri de bir yanılsamadır. Bu birlikten filozoflar, sıradan insanlar ve tanrının bizzat içinde yer aldığı bir üçleme çıkmaktadır. Bu üçlemeye bir varlık türü olarak kabul edersek sanıları, bilinçsiz canlıları ve şeyleri de koyabiliriz.

“…bir yandansa fanilerin içinde hakiki inanç olmayan sanılarını.”

Kafasında ontolojik durumumuzu tam oturtamadığını anlıyoruz. Epistemolojik olarak varlık durumumuzla ilgili bir bilgiye ulaşmamız neredeyse imkansız gibidir. Bu güne kadar bu konuda ortaya tutarlı bir kuram konulabilmiş değildir. İslam filozofları tanrının şeyleri yoktan var ettiğini ileri sürmüşlerdir. Bu düşüncenin ortaya çıkardığı problemleri tam olarak tartışmadan böyle bir sonuca varmalarının belirli bir sebebi vardır. Eğer yaratımı bu şekilde tasvir etmeselerdi; var olan şeyler içinde bir başlangıç belirlemeleri imkansız olacaktı. Maddenin, yani şeylerin bu durumda başlangıcı ve sonu olamazdı. Tanrı gibi şeyler de kadim olmak zorundaydı. Bu problemin içinden çıkamadıkları için yoktan var etme kavramını öne sürdüler.

Tanrı ve yokluk bu tezde bir arada ve birlikte ayrı-ayrı birer varlık teşkil etmelidir. Bununla da bitmez; yokluktan varlığa gelen şeyler için ayrı bir mekan daha gereklidir. Böylece tanrı, yokluk, varlık ve varlığın içinde olduğu bir mekan ortaya çıkmış oldu. Daha da dikkatli düşünenler için bu durumda tanrı için de bir mekana ihtiyaç duyacağımız açıktır. Tanrı ve içinde olduğu mekan şurada, yokluk öbür tarafta, varlıklar ve içinde bulundukları mekan da beri tarafta… İleride ontoloji konusunu başlı başına işleyeceğiz.

Düşünmekle var olmak aynı şeydir: Parmenides’in bazı problemleri varlığı zihinle özdeş kılarak aşmaya çalıştığı görülebilir. Gerçekte var olan şey sadece zihindir. Olup bitenler ona göre zihnin içinde olup bitiyor olsa gerektir. Ontoloji sorununu tek olandan pay alan tanrısal zihinle aşmak istemiş olabilir; ki izlediği yönteme göre müracaat edebileceği tek yoldur.

Bak yine de mevcut olmayanlar,

akıl bakımından mevcutlar kesinlikle;

zira kesmeyecek varolanın varolanla bir bağa sahip olmasını;

ne dağıtarak her yandan her şekilde bir düzene göre,

ne de getirerek bir araya.

Ona göre şeyler zihinde var olmaktadır. Duyular bir gerçeklik algısı yaratmaktadır. Parmenides’e göre her şey zihinde olup bittiğine göre, duyuların bizzat kendisi de zihinde var olmalıdır. Şeyleri zihinde de olsa var kabul ederek, hareketi de aslında zihinde var olan bir olgu olarak kabul etmek zorunda kalmıştır. Herakleitos’a karşı çıkarken aslında bir yandan da onu tasdik etmiş oluyordu. Hareket ister zihinde ister zihin dışında bir yerde olsun; şu veya bu şekilde var olmak zorundadır. Zihinde var olan şeylerin hareketsiz bir şekilde öylece durduğunu kabul edemeyeceğine göre, Herakleitos’un zihniyle ördüğü gizemli örümcek ağı Parmenides’i de tuzağına doğru çekiyordu. Zihinde de olsa hareketi, değişimi, dönüşümü ve oluşumu kabul etmiş oluyordu. O sanıldığı gibi evreni durduran bir filozof değildir; tam tersine hareketi başka bir alana aksiyomu gereği zorunlu olarak taşıyan birisidir.

Var olan hep var olagelmiştir: Varlık ona göre hep var olmuştur. Yoklukta varlığın potansiyeli var olamayacağına göre; varlık zorunlu olarak hep vardır. Bir şeyler var ise; bu şeyler zihinde var olsa bile, zihinde bu anlamda bir varlıktır. Yani hem zihinde olanlar hem de zihnin kendisi farklı varlık türleri olmasına rağmen, yine de birer varlıktırlar. Madem varlıktırlar, o halde başlangıçsız olarak hep var olmaları gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında aslında hep de var olacaklardır.

Bir şey diğer bir şeyi etkileyebiliyor ise; aslında ontolojik durumlarının çok da önemi yoktur. Duyumsadığımız acı gerçektir. Özlemlerimiz, düşüncelerimiz ve duygularımız varlık durumları her ne olursa olsun gerçektir. Birlik durumunun doğuracağı sorunu aşmak için varlığı zihne indirgemektedir. Bu da aslında tanrının bizzat kendi zihnidir.

Gerçek sadece zihin ile kavranır: Zihin işlevi olan bir mekanizmadır. Şiirinde muğlak kanıtı Logos ile ayıklamaktan bahseder. Zihin doğruyu kavramakta kullanılabilecek tek güvenilir kaynaktır. Duyular bizi aldatmaktadır. Duyuların aldatıcılığı; duyguların ve dürtülerin etkisi Logosun yolunda yürümesini zorlaştırmaktadır. Yani akıl bunların etkisinin önce farkına varacaktır, sonra zihni bu etkilerden arındıracaktır ve en sonunda doğru düşünme yöntemi ile gerçeği kavrayacaktır.

Bir’in nitelikleri;

Oluşmamıştır ve bozulmaz: Hep vardı ve hep var olacak.

Eksiksiz ve sarsılmaz: Var olan tek mükemmel şey o olduğu için onun için sarsılma gibi şeyler söz konusu değildir. İnsanların duyumsadıkları niteliklerin hiç biri onda yoktur. Niteliğe sahip olmak bileşik olmayın için bir zaaf anlamına gelse gerektir.

Ereksizdir: Şu illüzyonun içinde olup bitenler ona ne bir fayda ne de bir zarar verebilir; o halde bu olup bitenlerin bir amacı da yoktur. Amaç, fanilerin yanılsamalarından ileri gelen ve eksiklik içeren bir kavramdır. İnsan kendine bir amaç koyar ve bu amacı gerçekleştirmek için bir yöntem belirler. Belirlediği yöntemle de kendisine fayda getireceğine inandığı amaca ulaşmaya çalışır. Bu durum bir olan için geçerli olamaz; çünkü gerçekte var olan sadece o olduğu için, ne herhangi bir şey ne de kendisi, kendisine ne bir fayda ve ne de bir zarar verebilir. Onun bu durumda ne bir amacı ne de bu amaçtan elde edeceği bir şey vardır.

Evren hep vardı: Madem halihazırda evren vardır; o halde evren için bir başlangıç da söz konusu olamaz. Var olan yokluktan gelemez. Yokluk üzerine ne konuşulabilir ne de düşünülebilir. Ona göre var olan hep aynı (değişmez), bir ve sürekli. Yokluktan varlığa çıkmak imkansızdır; zira yoklukta varlığın potansiyeli yoktur. Zaten yokluğun kendisi de yoktur. Ondan bir şey çıkması beklenemez. Akla aykırı bir şekilde bir anda çıktığını varsayalım; neden bir anda karar verip çıksın. Burada önemli bir konunun açıklığa kavuşturulması lazım. Parmenides burada haklı olarak, modern bilimin Big Bang ile ilgili anlatımlarını doğrudan çürüten bir tez ortaya koyuyor; üstelik de bunu Big Bang gibi bir saçmalığı hiç bilmeden yapıyor.

Bu saçma teoriye göre hiçliğin içinde şu veya bu şekilde orada öylece duran yoğun bir enerji kütlesi vardır. Bu küçük enerji kütlesi oraya nereden, nasıl ve neden gelmiştir; bunun bir izahı yok. Hiçliğin içinde hiç olmayanın nasıl var olmaya devam edebildiğine dair bir temellendirme de yok; yok çünkü temellendirmeye imkan yok. Hadi bütün bu mantıksızlıkları kabul ettik diyelim; sonra da bu enerji dolu küçük kütlenin patlamaya yada genişlemeye bir vakit karar vermesi gerekiyor. Aslında epey şeye karar vermesi gerekiyor;

1- Kendi içinde şeyleri ortaya çıkaracak bir potansiyeli edinmeye

2- Şeyleri ortaya çıkaracak potansiyeli sağlayacak şeyleri tedarik etmeye

3- Hiçliğin içinde ne tanımlanabilen ne de üzerinde konuşulabilen bir yerinde var olmaya

4- Hiçliğin içinde belirli bir süre oyalanmaya

5- Hiçliğin içinde belirli bir süre oyalandıktan sonra genişlemeye yada patlamaya

Sanırım daha fazla açmama gerek olmadan okur maddelerdeki tutarsızlıkları; yani mantık hatalarını kavrayacaktır. Parmenides çok büyük bir filozoftur. O mantığın kurucu babası olarak saçma tuzaklara düşmekten çok uzak bir dehadır. Onu saygıyla anmaktan başka elimizden ne gelir? Hiçlikten yola çıkarak ortaya attığınız evren teorileri sahiden de akılsız hayvanlarda bile karşılık bulacak cinsten değildir. Fizikçilerin ve asrto-fizikçilerin böylesi utanç verici bir teorinin peşinden uzun yıllar gitmeleri aslında felsefe ile bir ilişkilerinin olmamasından kaynaklanıyor. Oysa bu branşlarda belirli bir yetkinliğe gelmek isteyenlerin felsefe ile mutlaka ilgilenmeleri gerekmektedir. Einstein izafiyet teorisini akıl yürüterek ortaya koydu. Laboratuvar ve gözlem daha sonra onun bu keşfini tasdik etti.

Fizik gibi pozitif bilimlerin felsefeden uzak durmaları hem bizzat bilim dallarının kendisi için hem de insanlık için iyi değildir. Evrensel olanın tikelin çıkarlarına alet edilip kötüye kullanılma ihtimali de cabası…

Oluş ve bozuluş yoktur: Değişmeyen tek şey değişimin kendisi demişti Herakleitos. Etrafını gözleyen birisi için böyle bir sonuca varmak neredeyse kaçınılmazdır. Bir şey varlığa gelecekse başka bir şey de varlığını yitirecektir. Evren var olanla dolu olduğuna göre ve yokluk yani boşluk var olmadığına göre oluş ve bozuluş nasıl mümkün olabilir? Her şey ona göre bölünemez bir birlikten ibarettir. Ne şurada daha az ne orada daha fazla bir şeydir. Çevrede olup bitenden habersiz olduğunu düşünmek ahmaklık olur. Kendisi de baktığında bir hareket görüyordu; ama bu hareket anlamına gelen oluş ve bozuluşta bir tutarsızlık keşfetmişti. Bir şeyin başka bir yere gidebilmesi için boşluğa ihtiyaç vardı; fakat yokluk ona göre mümkün olmadığına göre hareket de gerçekte var olamazdı. Fenomenal düzeyde kuarklar protonları, elektronları ve nötronları; bunlar da atomu oluşturuyor. Atom çekirdeğinin etrafında şu veya bu şekilde dönen parçalar neyin içinde hareket ediyorlar? Bu bir boşluk olamaz; zira boşlukta, yani yoklukta harekete imkan veren bir yasa ve madde var olamaz. Bu bizi sonsuz küçükler sorununa götürür. Ulaştığımız her küçük parça başka bir küçük parçaya dayanmak zorunda kalacaktır. Bu böylece sonsuza kadar gidecektir.

Karşısında durduğumuz büyük iki sorun; mantığın ilkelerinin varlığa gerçekte nasıl uygulanacağı veya uygulanıp uygulanamayacağıdır. Özdeşlik gibi varlıkta mümkün olmayan ancak zihinde formel olarak tasarlanan ilkelere karşılık, varlıkta kesinlikle vazgeçilmez olan ilkeler de vardır. Bazı felsefeciler burada bir ayrıma giderek, ontoloji alanının zorluğundan kendilerini kurtarmak ister gibidirler. Topu taca atmak gibi bir şey… Aklının yetmediği yerde kendi tasarladığı ideolojik felsefe anlayışına uymayan yerleri görmezden gelmek ve bir kenarda çürümeye terke etmek karşılaştığım en yaygın tutumdur.

Mekanik açıklamalara çok güvenenler, bir insanı 12 saat uykuda ve 12 saat ayakta hayal etsinler. Bu insanın hem uykuda hem de ayakta farklı fakat tutarlı birer hayatı olsun. Yani uyku dediğimiz fazda da bir işi, eşi, ve çocukları olsun. Devam eden ve tutarlı bir hayatı uykusunda da yaşasın. Uyanınca da gerçek olarak kabul ettiğimiz hayatına devam etsin. 5 duyu her iki tarafta da çalıştığından hangisinin gerçek hangisinin illüzyon olduğunu ayırt edemeyecek. Maddeye atfettiğimiz gerçeklik duyularla temellendiriliyor ise; hangi hayatın gerçek olduğunu bilmek kesinlikle mümkün olmayacaktır. Birisi dese ki senin şu hayatın sahte; bunu mantıklı bir şekilde nasıl temellendirecektir? 2 hayatı birden yaşaması böyle bir durumda oldukça zor olacaktır; fakat yine de imkansız olmayacaktır. Her iki hayatı da birbirine eşit derecede gerçek olacaktır. Bir hayatta uykuya daldığında öbür hayattaki gerçekliğe uyanacaktır. Hangisinin uyku hangisinin gerçek dediğimiz hayat olduğunu anlamamıza imkan olmayacaktır.

Descartes – Berkeley Felsefelerinin Parmenides Felsefesi İle Kıyaslanması

Descartes, Berkeley ve Parmenides arasında felsefi bir ilişki kurmak oldukça ilginçtir. Bu üç filozof da varlık, bilgi ve gerçeklik üzerine derinlemesine düşünmüşlerdir, ancak farklı dönemlerde yaşamışlar ve farklı felsefi geleneklerin temsilcileridirler. Ancak, onların düşünceleri arasında bazı benzerlikler ve farklar bulunmaktadır. İşte bu filozofların felsefeleri arasındaki potansiyel ilişkiler:

1. Varlık ve Gerçeklik Üzerine Düşünceler:

• Parmenides: Parmenides için varlık değişmez, bölünmez ve ebedidir. Ona göre, “var olan şey var olabilir ve var olmayan şey var olamaz.” Bu, değişimin ve çeşitliliğin bir yanılsama olduğu anlamına gelir. Gerçeklik, değişmez ve bölünmez bir bütündür.
• Descartes: Descartes için gerçekliğin temeli “Cogito, ergo sum” yani “Düşünüyorum, öyleyse varım” ilkesidir. Bu, bireyin kendi varlığının ve düşüncelerinin kesin bir şekilde bilinebileceği anlamına gelir. Ancak dış dünya hakkındaki bilgimiz şüpheye açıktır.
• Berkeley: Berkeley için maddi dünya bağımsız bir varlık olarak mevcut değildir. Ona göre, var olmak algılanmak demektir (“Esse est percipi”). Bu, dış dünyanın sadece zihinlerde var olduğu anlamına gelir.

2. Bilgi ve Algı Üzerine Düşünceler:

• Parmenides: Parmenides, duyusal deneyimlerin yanıltıcı olduğuna inanıyordu. Gerçek bilgi, akıl yoluyla elde edilir.
• Descartes: Descartes da duyusal deneyimlerin güvenilmez olduğuna inanıyordu. Gerçek bilgi, şüphe ederek ve akıl yoluyla elde edilir.
• Berkeley: Berkeley, maddi nesnelerin bağımsız bir varlığının olmadığına inanıyordu. Ona göre, nesneler sadece zihinlerde algılandığı için var olurlar.

İlişki:

• Hem Parmenides hem de Descartes, duyusal deneyimlerin güvenilmez olduğuna inanırlar. Ancak, Parmenides için gerçeklik değişmez bir bütündür, Descartes için ise bireyin kendi varlığı ve düşünceleri kesindir.
• Berkeley’in felsefesi, Descartes’ın şüpheciliğini bir adım daha ileri götürür. Descartes dış dünyanın varlığını sorgularken, Berkeley dış dünyanın bağımsız bir varlık olarak mevcut olmadığını savunur.
• Parmenides ve Berkeley arasında, gerçekliğin doğası ve varlığın ne anlama geldiği konusunda bazı benzerlikler bulunmaktadır. Her iki filozof da gerçekliğin duyusal deneyimlerle sınırlı olmadığına inanır.

Sonuç olarak, bu üç filozof arasında hem benzerlikler hem de farklar bulunmaktadır. Ancak, hepsi de varlık, bilgi ve gerçeklik üzerine derinlemesine düşünmüşler ve bu konularda özgün felsefi yaklaşımlar geliştirmişlerdir.

Parmenides’te Mantık