Sokrates Kimdir? Hayatı Ve Felsefesi | Sözleri | Ölümü

Sokrates’in doğrudan bir felsefi okulu veya sistemi olmamakla birlikte, onun düşünceleri ve yöntemleri sonraki pek çok filozofu derinden etkilemiştir. Sokrates’ten doğan ana felsefi okullar şunlardır:

1. Akademia: Sokrates’in en ünlü öğrencisi olan Platon, Atina’da Akademi’yi kurdu. Platon, Sokratik diyaloğun bir formunu eserlerinde kullanarak Sokrates’in düşüncelerini yaydı. Akademi, antik dünyanın en ünlü felsefi okulu haline geldi. Platon’un ilk dönem eserleri haksız bir şekilde idam edilen hocasını ve felsefesini tanıtmaktadır.
2. Peripatetik Okul: Platon’un öğrencisi Aristoteles, Lykeion’da (veya Peripatos’ta) kendi okulunu kurdu. Aristoteles, hem Platon’un hem de Sokrates’in fikirlerini ele alarak kendi felsefi sistemini geliştirdi. Aristoteles’te Sokrates önemli bir yere sahip olmasa da aslında yine de Sokrates’ten doğan bir filozof olarak kabul etmek gerekir çünkü onun da hocası Sokrates’in öğrencisi olan Platon’dur.
3. Kinikler: Sokrates’in öğrencisi Antisthenes, Kinik felsefi hareketinin kurucusu olarak kabul edilir. Kinikler, toplumsal kurumların ve değerlerin reddedilmesi üzerine odaklanan bir yaşam tarzını benimsediler. Diojen kinik felsefeyi yaşantısı ile temsil eden en meşhur filozoftur.
4. Skeptikler: Pyrrho, Sokratik geleneğin bir parçası olarak Skeptik okulun başlangıcını oluşturdu. Skeptikler, kesin bilginin mümkün olmadığına inanıyorlardı.
5. Kirene Okulu: Aristippos, Kirene okulunun kurucusudur. Bu okul, haz ve acının etikteki merkezi rolü üzerine odaklanmıştır. Aristiposs’a göre mutluluk bedensel hazza yönelmekle mümkündür.

Bu okullar, Sokrates’in etkisi altında şekillenmiş olsa da, her biri kendi özgün fikirlerini ve öğretilerini geliştirdi. Sokrates’in kendisi yazılı bir eser bırakmadığı için, onun düşünceleri bu okullar ve özellikle Platon’un yazıları aracılığıyla bize ulaşmıştır.

Sokrates’in Gizemli Hocası Rahibe Diotima

Diotima, Platon’un “Sempozyum” adlı eserinde önemli bir karakterdir. Ancak Diotima’nın tarihsel bir figür olup olmadığı veya tamamen Platon’un kurgusal bir yaratımı mı olduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur.

“Sempozyum”da, Sokrates ve diğer katılımcılar aşkın doğası hakkında konuşmalar yaparlar. Sokrates, kendi görüşlerini sunarken, bilgisini kendisine öğreten kişi olarak Diotima’dan bahseder. Diotima’nın Sokrates’e öğrettiğine göre aşk, sadece fiziksel ya da duygusal bir çekim değil, aynı zamanda bir tür arzudur; özellikle ölümsüzlük arzusudur. Bu arzu, fiziksel çocuklar sahibi olma ve soyumuzu devam ettirme dürtüsünden, fikirlerin ve sanat eserlerinin yaratılmasına kadar uzanır.

Diotima ayrıca aşkın farklı seviyelerinden de bahseder:

1. İlk başta, bir kişiye duyulan fiziksel bir çekimle başlar.
2. Sonrasında, birçok kişiye duyulan estetik bir takdirle devam eder.
3. Daha sonra, bir kişinin ruhuna duyulan bir çekimle ilerler.
4. Ardından, birçok kişinin ruhuna duyulan takdirle devam eder.
5. Bu, ahlaki erdemlere duyulan bir takdirle ilerler.
6. En sonunda, “Formlar”ın (İdeal gerçeklikler) takdirine ulaşılır, en yüksek seviyede olanı “Güzelin Formu”dur yani tanrının formudur.

Diotima’nın bu öğretileri, Platon’un felsefesindeki “idealar” teorisi ile uyumludur. Aşk, bireyin maddi dünyadan soyut ideaların dünyasına yükselmesine yardımcı olan bir araç olarak görülür.

Özetle, Diotima, Platon’un Sempozyum’unda aşkın doğası ve amacı hakkında kritik bir öğretici olarak sunulmuştur. Onun öğretileri, Platonik felsefenin temel yönlerini yansıtmaktadır.

Sokrates’in Felsefesi

1. Bilginin Erdem Olması: Sokrates’e göre bilgi erdemdir ve erdemli olmak mutluluğu getirir. Bu nedenle, insanların kötü şeyler yapmalarının nedeni bilgisizliktir. Kimse bilerek kötülük yapmaz. Ona göre, bilgi ve erdem birbiriyle sıkı sıkıya bağlıydı. Erdem, doğru bilgiye sahip olmakla elde edilir. Sokrates, insanların kötü eylemlerde bulunmalarının temel nedeninin bilgisizlik olduğuna inanıyordu. Bu nedenle, bir kişi gerçek bilgiye ulaştığında, otomatik olarak erdemli olacaktır.
2. Mayeutik Yöntem: Sokrates, diyalog yoluyla gerçeğe ulaşmayı savunurdu. Karşısındakinin bilgisini ortaya çıkarmak için sorular sorar, cevapları analiz eder ve bu sayede bilgiye ulaşmaya çalışırdı. Sokrat, bu bilgisizliği ortaya çıkarmak için “elenchus” adlı bir yöntem kullanırdı, bu da genellikle “Sokratik sorgulama” olarak adlandırılır. Bu yöntem, bir kişinin iddialarını sorgulamak ve bu iddiaların iç tutarlılığını test etmek için sorular sormaya dayanır. Sokrat’ın amacı, kişinin kendi bilgisizliğini fark etmesini sağlamak ve bu şekilde gerçek bilgi arayışına yönlendirmekti.
3. Bilginin İçsel Olması: Sokrates, bilginin dışsal bir kaynaktan alınmadığını, bunun yerine her bireyin içinde doğuştan gelen bir bilgiye sahip olduğuna inanıyordu. Bilmek ona göre sadece hatırlamaktı. Sokrates için felsefe, insanların kendi bilgisizliklerinin farkına varmalarına yardımcı olan bir eğitim aracıydı. Felsefe, insanların kendi önceden var olan inançlarını ve hükümlerini sorgulamalarına ve bu inançların ve hükümlerin doğru olup olmadığını değerlendirmelerine yardımcı olur.
4. Eylemin Temeli Olarak Bilinç: Sokrates, insanların bilinçli bir şekilde hareket etmeleri gerektiğine inanıyordu. Doğru bilgiye sahip olmak, doğru eylemleri gerçekleştirmek için gerekliydi. Platon’un Sokratik eserlerinde Sokrates tarafından ölçülülük, adalet, cesaret, dindarlık vb. erdemler sorgulanır. Diğer üç Sokratik eserde de Sokrates’in dava edilmesi, mahkeme süreci ve idamı anlatılır.
5. Ölümün Felsefesi: Sokrates, ölümün kötü bir şey olmadığına inanıyordu. Ona göre, ölüm ya hiçbir şey değildir ya da ölümden sonraki yaşamda mutlu olmaktır. Ölümden sonraki yaşamda şüphe yok ki tanrının yanında sonsuza kadar mutlu yaşayacak olanlar filozoflardır. Diğer insanlar tekamül etmek üzere Hades’ten tekrar tekrar dünyaya dönüp farklı bedenlerde dolaşacaklardır. Buradan onun Pisagor’un fikirlerinden de etkilendiği sonucu çıkarılabilir çünkü ruh göçü fikri ona aittir. Pisagor bu fikrinde doğulu medeniyetlerden etkilenmiş olabilir.
6. Sosyal ve Ahlaki Sorumluluk: Sokrates, bireylerin toplumlarına ve yasalarına karşı sorumlulukları olduğunu vurgulamıştır. Bu, onun ölüm cezasını kabul etmesinde de görülür; çünkü Atina yasalarına saygı duyar. Onu ve ailesini koruyan ve bu yaşa gelmesini sağlayan devlete karşı gelmeyi aklından bile geçirmedi.
7. Bilmediğini Bilmek: Sokrat’ın en ünlü sözlerinden biri “Bilmediğimi biliyorum”dur. Bu, Sokrat’ın bilgiye olan yaklaşımının özünü yansıtır. Sokrat, insanların genellikle sahip oldukları bilgi veya hüküm konusunda aşırı derecede kendinden emin olduklarını fark etti. Ancak bu kişiler sorgulandığında, inançlarının veya iddialarının aslında ne kadar sarsılmaz olmadığını keşfederler. Sokrat’ın yöntemi, bir kişinin kendi bilgisizliğini anlamasına yardımcı olmaktı.

Genel olarak negatif bir felsefi öğreti de olsa bazı konularda pozitif öğretilere sahip olduğu görülebilir. Bireylerin sorgulamayı öğrenmeleri ve bu sayede bilgiye erişmeye çalışmaları onun için çok önemliydi. Apollon tapınağındaki “Kendini Tanı” sözünü çok önemsiyordu. Alkibiades tapınağa dua etmeye giderken onu durdurmuştu. Genç ve hırslı bir delikanlı olan Alkibiades topluma liderlik etmek istiyordu fakat Sokrates onu yeterli görmüyordu. Sokrates onu durdurarak konuşmaya başladı ve kendisi için neyin iyi olduğunu bilmediği konusunda onu ikna etti. Tanrıdan isteyeceği şeyler konusunda dikkatli olmasını öğütledi.

Sonra Alkibiades’i sorgulayarak cahilliğini kavramasını sağladı. Onu kendisini yetiştirmek konusunda teşvik etti. Hiç şüphe yok ki bu işe kendisini tanıyarak başlaması en doğru yöntem olarak belirledi.

Sokrates doğa felsefesinde aradığını bulamamıştı. O dönüşümün arkasında tanrıyı görüyordu ve doğa felsefesi ona bunu verememişti. Anaksagoras’ın Nous’u onu heyecanlandırmıştı, ancak bu eserde sözü edilen aklın tam olarak tanrıya bağlanmaması onda hayal kırıklığı yaratmıştı. Gerek doğa felsefesinin bir tıkanma yaşaması ve gerekse kendini bu konuda yeterli görmemesi onun ilgilisini insana yöneltti. Yunan dünyasının içinde bulunduğu durum ve sofistler de onun felsefesini şekillendirmişti.

Sokratik Yöntemin Çıktıları

Sokrat’ın felsefi yönteminin ve bilgi arayışının temsil ettiği süreçte belirttiğiniz kavramlar kritik öneme sahiptir. Bu kavramları biraz daha detaylandıralım:

1. Endoksa (veya Doxa): Bu terim, genel kabul gören inançları veya görüşleri ifade eder. Sokrat için endoksalar, sorgulanmamış ve genellikle yanıltıcı olabilecek bilgilerdir.
2. Elenkhos: Sokrat’ın yönteminin temelini oluşturan bu kavram, bir iddianın veya inancın doğruluğunu sorgulama ve çürütme pratiğini ifade eder. Sokrat, bir kişinin endoksalarını sorgulayarak bu inançların dayanıksız veya tutarsız olduğunu göstermeye çalışırdı.
3. Aporia: Elenkhos’un sonucu olarak, kişi genellikle bir bilme veya anlama eksikliği durumunda bulur kendini. Bu, bir nevi “bilmezlik” veya “şaşkınlık” hali olarak tanımlanabilir.
4. Katarsis: Aporia’nın yarattığı bu şaşkınlık hali, bireyin kendi inançlarını ve bilgisizliğini itiraf etmesiyle sonuçlanabilir. Katarsis, bir tür ruhsal temizlenme veya arınma anıdır.
5. Ataraksia: Katarsis sonrasında, birey, ruhsal huzur ve endişesizlik durumuna ulaşabilir. Bu durum, bireyin bilgisizliğinin ve bilgi arayışının farkındalığı ile elde edilir.
6. Eudaimonia: Ataraksia’nın bir sonucu olarak, birey gerçek mutluluğa veya “iyi ruh” haline ulaşabilir. Sokrat’a göre, bu, bilgiye ulaşmanın ve erdemli bir yaşam sürmenin sonucudur.

Bu süreçte, bilgi kritik bir rol oynamaktadır. Sokrat için bilgi, erdemle sıkı sıkıya bağlıdır ve gerçek bilgiye ulaşmak, bireyin eudaimonia veya gerçek mutluluğa ulaşmasının anahtarıdır. Bu nedenle, Sokrat’ın felsefesinde bilgi arayışı, sadece bireyin kendi inançlarını ve bilgisizliğini anlaması için değil, aynı zamanda daha yüksek bir yaşam amacına ulaşması için de esastır.

Farklı Filozoflar Açısından Sokrates

Sokrates’in felsefi yaklaşımı ve karakteri üzerine çeşitli filozoflar yorumlar ve görüşler sunmuşlardır. Örneğin, Aristoteles, Sokratik ironiyi, kendini beğenmişliği önlemek ve birinin karakterini daha çekici kılmak amacıyla bir tür kendini küçümseme olarak tanımlamıştır. Aristoteles’e göre Sokrates, küçümseme eğilimindeydi ve ironiyi, ona itibar kazandırabilecek şeyleri inkar etmek için kullanırdı​.

Bazı filozoflar için Sokratik ironi, sadece Sokrates’in söyledikleriyle sınırlı değildi. Örneğin, 19. yüzyıl Danimarkalı filozofu Søren Kierkegaard, Sokrates’in karakterini ironik olarak görmüştür. Benzer şekilde, 20. yüzyıl filozofu Leo Strauss, ironiyi birinin değerini asil bir şekilde gizleme olarak tanımlamış ve bu durumun Sokrates’in ironisinin, mesajının yalnızca ayrıcalıklı az sayıdaki kişi tarafından anlaşılmasını sağlamak amacıyla kendi üstünlüğünü alt sıradaki insanların önünde sergilemeyi reddettiği anlamına geldiğini belirtmiştir. Bu tür ironi, Sokrates’in gerçek mesajını gizleme şeklinde görülmüştür​.

Sokrates’in mirası, antik filozoflar arasında büyük ölçüde olumlu olup, birçokları ondan ilham almıştır. Sokrates, sayısız modern filozofun eserlerinde de alıntılanmıştır​. Filozoflar arasında, felsefede potansiyel ilerleme açısından önemli olduğunu düşünerek, tarihsel tutarsızlıklara rağmen Platon’un Sokrates tasvirini argüman için kabul etme konusunda bir fikir birliği vardır​.

Aristoteles, Sokrates’in önemini tanımasına rağmen, onu Aristotelesçi düşüncede merkezi bir figür olarak görmemiştir. İlginç bir şekilde, Aristoteles’in öğrencilerinden Aristoxenus, Sokrates ile ilgili skandalları detaylandıran bir kitap bile yazmıştır. Aksine, Epikürcüler Sokrates’e karşı antagonistikti​.

Farklı felsefi okullar ve dönemler boyunca Sokrates’e yönelik karışık ama çoğunlukla olumlu tepkiler, onun kalıcı etkisini ve eserleri ve karakteri üzerine çeşitli yorumları vurgular.

Aristoteles’te Sokrates

Aristoteles, Sokrat’ı bazı eserlerinde doğrudan ve dolaylı olarak ele almıştır. Sokrat, Aristo için önemli bir öncül filozof olup, onun felsefi yaklaşımını ve yöntemini etkilemiştir. İşte Aristo’nun Sokrat hakkında bazı değerlendirmeleri:

1. Nikomakhos’a Etik:
   • Aristo, bu eserde Sokrat’ın etik anlayışını ele alır. Aristo, Sokrat’ın bilginin erdeme eşdeğer olduğunu savunduğunu belirtir. Ancak Aristo, Sokrat’ın bu görüşüne katılmaz ve erdemin sadece bilgiyle sınırlı olmadığını savunur.
2. Metafizik:
   • Aristo, “Metafizik”te Sokrat’ın bilgi teorisine değinir. Sokrat’ın evrensel form fikrini ele alır ve bu fikrin Platon’a nasıl ilham verdiğini açıklar. Aristo, Sokrat’ın form fikrini eleştirir ve kendi ontolojik yaklaşımını savunur.
3. Poetika:
   • “Poetika”da Aristo, Sokrat’ın tragedya ve drama hakkındaki görüşlerini ele alır. Aristo, Sokrat’ın tragedyanın ahlaki bir işlevi olduğuna inandığını belirtir. Ancak Aristo, Sokrat’ın bu görüşüne katılmaz ve tragedyanın estetik bir değere sahip olduğunu savunur.
4. Bilimlerin Sınıflandırılması:
   • Aristo’nun bilimlerin sınıflandırılması üzerine olan çalışmalarında, Sokrat’ın bilgi teorisine dair bazı referanslar bulunmaktadır. Aristo, Sokrat’ın bilgi teorisini ele alır ve kendi epistemolojik yaklaşımını savunur.

Bu örnekler, Aristo’nun Sokrat hakkındaki değerlendirmelerinin genel bir özetidir. Aristo, Sokrat’ın felsefesini ele alırken, onun görüşlerini eleştirir ve kendi felsefi yaklaşımını savunur. Ancak Aristo, Sokrat’ın felsefesine derin bir saygı duyar ve onu batı felsefesinin temel figürlerinden biri olarak kabul eder. Aristo’nun Sokrat hakkındaki değerlendirmeleri, batı felsefesinde Sokrat’ın ne kadar etkili olduğunu gösteren önemli örneklerdir.

Orta Çağ Filozofları Ve Sokrates

Hıristiyan Orta Çağ filozofları ve teologları, antik Yunan filozoflarına ve özellikle Sokrat’a genellikle olumlu bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır. Sokrat’ın etik öğretisi ve bilgelik arayışı, Hıristiyan düşünürler için takdir edilesi özellikler olarak görülmüştür. Ancak bu olumlu yaklaşımın yanı sıra, Sokrat’ın öğretilerinin Hıristiyan doktrinleriyle nasıl uyumlu hale getirileceği konusunda bazı tartışmalar da olmuştur.

1. Erken Hıristiyan Düşünürler:
   • Bazı erken Hıristiyan apolojetleri (Hristiyanlığın savunucuları), Sokrat’ı “doğal bir Hristiyan” olarak gördüler. Örneğin, Kilise Babalarından Justin Martyr, Sokrat’ın Tanrı’nın Logos’unun bir öncüsü olduğunu ileri sürmüştür. Justin’e göre, Sokrat, Logos’un ete kavuşmadan önceki döneminde insanları aydınlatan bir figürdü.
2. Skolastik Dönem:
   • Orta Çağ’ın skolastik döneminde, Sokrat’ın öğretileri, özellikle Platon ve Aristoteles üzerinden dolaylı bir şekilde incelenmiştir. Örneğin, Aquinas, Aristoteles’in felsefesini Hristiyan teolojisiyle bütünleştirmeye çalışırken, Sokrat’ın etik ve epistemolojik görüşlerini de dikkate almıştır. Aquinas için Sokrat, ahlaki erdemin bilgiye dayandığı görüşüyle önemli bir figürdür.
3. Rönesans Dönemi:
   • Rönesans döneminde, Hıristiyan düşünürler Sokrat’ı tekrar keşfettiler ve onun öğretilerini daha derinlemesine incelediler. Bu dönemde, Sokrat’ın etik öğretileri ve sorgulayıcı tavrı, Hıristiyan ahlakı ve bilgisiyle nasıl bütünleştirilebileceği üzerine daha fazla tartışma konusu oldu.

Genel olarak, Orta Çağ Hıristiyan düşünürleri, Sokrat’ın etik öğretilerini ve bilgelik arayışını olumlu bir şekilde değerlendirmişlerdir. Ancak Sokrat’ın Hıristiyan doktrinleriyle tam olarak nasıl uyumlu hale getirileceği konusunda bazı tartışmalar da olmuştur.

Descartes, Spinoza Ve Kant

Spinoza, Descartes ve Kant gibi modern dönemin önemli filozofları, felsefe tarihindeki önceki düşünürleri ve öğretilerini referans alarak düşüncelerini şekillendirmişlerdir. Ancak bu filozofların eserlerinde Sokrat’a nasıl atıfta bulunduklarına dair genel bir bakış sunalım:

1. Spinoza:
   • Spinoza, Sokrat’ı doğrudan çokça referans almaz, ancak Sokrat’ın etik ve bilgi üzerine olan yaklaşımı Spinoza’nın düşüncelerini etkileyen genel bir arka planda bulunabilir. Spinoza’nın rasyonalizmi ve ahlaki erdemin bilgiye dayandığını savunması, Sokratik bir etkiye işaret edebilir. Ancak Spinoza’nın felsefesi, özellikle de Tanrı anlayışı ve determinizmi, Sokrat’ın görüşlerinden oldukça farklıdır.
2. Descartes:
   • Descartes, “Meditasyonlar” ve diğer eserlerinde antik filozofları doğrudan sıkça referans almaz. Ancak “cogito, ergo sum” (“Düşünüyorum, öyleyse varım”) fikri, bilginin temelini sorgulama geleneğinin bir devamıdır, ki bu Sokrat’ın “Bilmediğimi biliyorum” yaklaşımıyla paralellik gösterir. Descartes’ın metodik şüpheciliği, Sokrat’ın sorgulayıcı yaklaşımının modern bir yansıması olarak görülebilir, ancak bu iki düşünür arasında doğrudan bir bağlantı kurmak zordur.
3. Kant:
   • Kant, “Saf Aklın Eleştirisi” ve diğer eserlerinde antik felsefeye ve Sokrat’a özel olarak sıkça atıfta bulunmaz. Ancak Kant’ın ahlaki felsefesi, özellikle ahlaki yükümlülüklerin rasyonaliteye dayandığını savunması, Sokratik etikle bazı benzerlikler taşır. Kant’ın ahlaki özgürlük anlayışı, Sokrat’ın bilginin erdeme eşdeğer olduğu ve kötülüğün bilgisizlikten kaynaklandığı görüşleriyle karşılaştırılabilir. Ancak Kant’ın felsefesi, özellikle epistemoloji ve metafizik konularında, Sokrat’ın görüşlerinden oldukça farklıdır.

Spinoza, Descartes ve Kant gibi modern dönemin filozofları, eserlerinde Sokrat’a doğrudan atıfta bulunmasalar da, Sokratik gelenekten etkilenmişlerdir. Ancak bu filozoflar, kendi özgün düşünceleriyle Sokrat’ın görüşlerini aşmışlardır ve onun düşünceleriyle doğrudan bir ilişkileri olduğunu söylemek zordur.

Heidegger, Kierkegaard, Schopenhauer, Leibniz ve Hegel

Bu filozoflar, Sokrat’ın felsefi mirasına farklı şekillerde yaklaşmışlardır. 

1. Heidegger:
   • Martin Heidegger, Sokrat’ı çeşitli eserlerinde ele almıştır. Heidegger için Sokrat, batı felsefesinin başlangıcında önemli bir dönüm noktasıdır. Heidegger, Sokrat’ın felsefi yaklaşımının, varoluşun sorgulanmasından ziyade, varlık üzerindeki bilgiye odaklandığını savunur. Bu, Heidegger’in “Varlık ve Zaman” gibi eserlerinde ele aldığı varlık sorununun temelini oluşturur.
2. Kierkegaard:
   • Søren Kierkegaard, Sokrat’ı “Ya/Olmak ya da Hiçbir Şey Olmamak” gibi eserlerinde ele alır. Kierkegaard için Sokrat, bireysel varoluşun ve öznel gerçeğin bir örneğidir. Sokrat’ın ironik yaklaşımı ve sorgulayıcı tavrı, Kierkegaard’ın kendi felsefesinde de görülebilir.
3. Schopenhauer:
   • Arthur Schopenhauer, Sokrat’ı zaman zaman referans alır. Schopenhauer için Sokrat, rasyonalite ve ahlaki erdem arasındaki ilişki konusundaki yaklaşımıyla önemlidir. Ancak Schopenhauer, Sokrat’ın idealist yaklaşımını eleştirir ve onun rasyonalizmini kendi pesimist dünya görüşüyle karşılaştırır.
4. Leibniz:
   • Gottfried Wilhelm Leibniz, Sokrat’ı doğrudan sıkça referans almaz. Ancak Leibniz’in rasyonalist yaklaşımı, Sokrat’ın bilgiye ve rasyonaliteye verdiği önemin bir yansıması olarak görülebilir. Leibniz’in monadolojisi ve Tanrı anlayışı, Sokrat’ın görüşlerinden oldukça farklıdır.
5. Hegel:
   • Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Sokrat’ı felsefi sistemine dahil eder. Hegel için Sokrat, tarihsel bir dönüm noktasıdır. Sokrat, Hegel’in diyalektik yöntemine ilham veren bir figürdür. Hegel, Sokrat’ın felsefede evrensel bir ahlak anlayışına geçişin öncüsü olduğunu savunur.

Bu filozoflar, Sokrat’ın felsefi mirasına farklı şekillerde yaklaşmışlar ve onun düşüncelerini kendi felsefi sistemlerine dahil etmişlerdir. Sokrat, modern felsefenin birçok yönüyle bağlantılıdır ve bu filozoflar, onun mirasını farklı şekillerde yorumlamışlardır.

Amprikler

Ampirik filozoflar, deneyimi ve gözlemleri bilginin temel kaynağı olarak kabul eden filozoflardır. Özellikle erken modern dönemde, birçok ampirik filozof, rasyonalizme karşı ampirizmi savunmuştur. Ancak bu filozofların Sokrates’e olan yaklaşımlarını genelleştirmek zordur, çünkü her biri ona farklı bir perspektiften yaklaşmıştır. İşte bazı ampirik filozofların Sokrates hakkındaki düşünceleri:

1. John Locke:
   • Locke, “İnsan Anlayışı Üzerine Bir Deneme” adlı eserinde, doğuştan gelen fikirlerin olmadığını savunmuştur. Bu bağlamda, Sokrates’in bilgi teorisine doğrudan atıfta bulunmamıştır. Ancak, Sokrat’ın bilginin kaynağı ve doğası hakkındaki düşünceleri, Locke’un ampirik yaklaşımıyla karşıtlık teşkil eder.
2. David Hume:
   • Hume, Sokrates’i doğrudan ele almadığı gibi, onun bilgi teorisine de doğrudan bir atıfta bulunmaz. Ancak Hume’un bilgi teorisi, Sokrates’in rasyonalist yaklaşımıyla keskin bir kontrast oluşturur. Hume, bilginin deneyimden geldiğini ve rasyonel temellere dayanmadığını savunmuştur.
3. George Berkeley:
   • Berkeley, idealist bir ampirik filozoftur ve “esse est percipi” (var olmak algılanmaktır) ilkesini savunmuştur. Berkeley, Sokrat’ın ontolojik ve epistemolojik düşüncelerine doğrudan atıfta bulunmaz, ancak onun felsefesi, Sokrates’in gerçeklik ve bilgi anlayışıyla farklılık gösterir.
4. Thomas Hobbes:
   • Hobbes, siyaset felsefesiyle daha çok bilinir, ancak onun bilgi teorisi de ampirik bir yaklaşıma dayanır. Hobbes, Sokrates’in ahlaki ve epistemolojik yaklaşımına karşıt bir perspektife sahiptir.

Bu filozoflar, Sokrates’in felsefesine doğrudan atıfta bulunmasalar da, ampirik yaklaşımları, Sokrat’ın rasyonalist bilgi teorisine bir tepki olarak görülebilir. Ancak bu filozofların her biri, Sokrat’ın düşüncelerine kendi özgün perspektiflerinden yaklaşmışlardır ve onun felsefesine doğrudan bir atıfta bulunmamışlardır.

Bazı Yaklaşımlar

1. Jan Smedslund: Modern psikolojinin bir temsilcisi olan Smedslund, Sokrates’in “diyalektik metodu” ile kendi çalışması “Psycho-logic” arasındaki entelektüel ilişkiyi vurgulamıştır. Smedslund’ın metodolojisi, Sokrates’in diyalektiği gibi olumsuz ve olumlu bölümlere ayrılmıştır​.
2. Diogenes: Diogenes, Sokrates tarafından etkilenmiş bir filozoftur ve Sokrates’in felsefesinin belli bir cynicism (şüphecilik) yönünü desteklediğini belirtmiştir. Ancak, Diogenes ile kıyasla, Sokrates tam bir insan deneyimini kabul eder​.
3. Modern Filozofların Genel Bakışı: Sokrates, modern dönemde de filozoflar üzerinde güçlü bir etki bırakmıştır. Orta Çağ ve İslami alimler tarafından incelenmiş ve İtalyan Rönesansı’nın düşüncesinde önemli bir rol oynamıştır, özellikle humanist hareket içinde​.
4. Sokrates’in Çocukları: “Sokrates’in Çocukları” adlı eser, antik, ortaçağ, modern ve çağdaş dönemlerin büyük fikirlerini inceleyerek okuyucuyu tarihin büyük düşünürleri arasındaki “büyük konuşma”ya dahil eder ve Sokrates’i Batı felsefesinin babası olarak tanımlar​.

Nietzsche Ve Sokrates

Friedrich Nietzsche, Sokrates’i toplumun ahlaki yapısnı bozan bir figür olarak görmekteydi. İşte Nietzsche’nin Sokrates hakkındaki bazı düşünceleri:

1. Ahlaki Bozulma: Nietzsche, Sokrates’in bugünkü toplumun ahlaki yapısını bozduğunu savunur. Sokrates’in “sorgulanmış yaşam” fikrini tanıttığını ve iyi bir yaşam sürdürmenin tek yolunun her şeyi sorgulamak ve kendi inanç ve eylemlerini sürekli analiz etmek olduğunu belirtir. Nietzsche, Sokrates’i dünyanın rasyonel olduğunu ve mantığın hem ruhta hem de şehirde hükmetmesi gerektiğini öğreten biri olarak karakterize eder. Nietzsche, bu durumun Yunan toplumunun iyi enerjisini düşürdüğünü düşünmektedir​¹​.
2. Toplumun Çöküşü: Nietzsche, Sokrates’in sadece kendi yaşamından yorulmuş olmadığını, aksine onun çöküşünün toplumun kendisinin bir çöküşünün belirtisi olduğunu savunur. Sokrates’i, toplumun kendisinin çökmekte olduğunu gösteren bir “büyük erotik” olarak niteler ve Sokrates’in hiç de bilge bir adam olmadığını iddia eder​²​.
3. Bedensel Reddiye: Nietzsche, Sokrates’in oldukça garip bir karakter olduğunu ve bedeni tamamen reddettiğini, önemli olan tek şeyin zihin olduğunu düşündüğünü belirtir​³​.
4. Hayranlık ve Eleştiri: Nietzsche, Sokrates’e büyük bir hayranlık duyarken aynı zamanda ona şiddetli bir eleştiri getirir. Sokrates’i kitapları aracılığıyla eleştirir, en dikkat çekici olanı “Putların Alacakaranlığı” adlı eseridir​⁴​.
5. Özel Küçümseme: Nietzsche, Sokrates’i özel bir küçümsemeyle ele alır. Sokrates’in her türlü ahlaksızlık ve şehvetli dürtüye maruz kaldığına ve toplumun “alt sınıflarının” bir ürünü olduğuna inanır. Nietzsche, Sokrates’in iki belirli fikrini eleştirir. İlki, mantık, erdem ve mutluluk arasındaki bağlantıdır​⁵​.

Putların Alacakaranlığı adlı eserinde Nietzsche Sokrates’i farklı konularda eleştirir.

1. Hayatın Değeri ve Bilgelik Fikir Birliği: Nietzsche, Sokrates dahil antik filozofların hayatın değersiz olduğuna dair ortak bir inanışa sahip olduğunu belirtir. Bilgelerin fikir birliğinin gerçeğin kanıtı olduğu fikrini eleştirir ve bu perspektif nedeniyle Sokrates’e özel bir küçümsemeyle yaklaşır​.
2. Diyalektik veya Sokratik Yöntem: Nietzsche’ye göre, diyalektik veya Sokratik yöntem, “sürünün” kininden doğan bir isyanın ifadesidir​.
3. Akıl, Erdem ve Mutluluk Denklemi: Nietzsche, akıl eşittir erdem eşittir mutluluk denklemine meydan okur. Akıl yerine içgüdüyü değerlendirir ve “mutluluk ve içgüdü bir” olduğunu belirtir, bu durumu Sokrates’in her şeyin maliyetine rağmen rasyonellik formülüyle karşılaştırır​.
4. Hayata Karşı Negatif Tavır: Nietzsche, Sokrates gibi filozofların hayata karşı negatif hissetme eğiliminde ortak bir fizyolojik tavıra sahip olduğunu belirtir ve bu durumu, onlardan önceki üstün Yunan kültürünün çöküşünü yansıttığını belirtir​.
5. Fikirlerin Mumyalanması: Nietzsche, Sokrates’i fikirleri “mumyalayan” ve ardından yücelten bir felsefe öğretmekle suçlar. Sokrates’in içgüdülerine saygı göstermesi ve her dönemeçte kendini sorgulamaması gerektiğini öne sürer​.
6. Filozofları ve Ahlakı Küçümseme: “Putların Alacakaranlığı”nın merkezi amaçlarından biri, tarih boyunca bir kaideye yerleştirilen filozofları, ahlakçıları ve idealleri sorgulamak ve küçümsemektir, burada Sokrates Nietzsche’nin öfkesinin büyük kısmını alır​.

Nietzsche’nin Sokrates’e yönelik eleştirileri, hayat değerlendirmesi, felsefi sorgulama yöntemi, akılın rolü ve Yunan kültürüne etkisi gibi temalar etrafında döner. Yazıları aracılığıyla, Nietzsche, Sokrates gibi figürler tarafından temsil edilen geleneksel ahlaki ve felsefi sistemlere meydan okumayı amaçlar.

Nietzsche, antik Yunan’da tragedyanın doğuşunu ve gelişimini incelerken, Sokrat’ın düşüncelerinin sanat üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çeker. Nietzsche’ye göre, Sokrates, rasyonaliteye ve mantığa aşırı bir vurgu yaparak sanatın ve özellikle de tragedyanın duygusal ve irrasyonel yönlerini küçümsemiştir. Sokrates’in bu rasyonalist yaklaşımı, Nietzsche’ye göre, Yunan tragedyasının düşüşüne yol açmıştır.

Nietzsche, Sokrat’ın sanatı, özellikle de şiiri eleştiren yaklaşımını “sokratik” bir tutum olarak adlandırır. Bu tutum, bilginin ve rasyonalitenin üstünlüğünü savunur. Nietzsche için bu, sanatın ve hayatın gerçek değerini anlamaktan uzaklaştırır. Nietzsche, sanatın, özellikle de tragedyanın, insanların hayatın acılarıyla başa çıkmalarına yardımcı olan bir araç olduğuna inanmaktadır. Bu nedenle, Sokrates’in sanata olan bu rasyonalist yaklaşımını eleştirir.

Bununla birlikte, Nietzsche, Sokrates’in eleştirilerine rağmen onun felsefesine ve etkisine büyük bir saygı duyar. Sokrates’in felsefesinin, batı düşüncesinde derin bir etkisi olduğunu kabul eder. Ancak Nietzsche, onun sanata ve özellikle tragedya sanatına olan etkisinin olumsuz olduğunu düşünür.

Phaidon diyaloğunda Sokrates Daimon’dan tanrısal bir mesaj alır. Ona müzik ve şiirle uğraşması söylenir. Bu durum belki de onun ölümle yüz yüze gelmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştı. İmgelemi onu ölüm gerçeğinin ürpertisinden uzaklaştırmak istiyordu. Bunlar birer var sayım; doğrusunu ancak kendisi bilir. Nietzsche onun sürekli akla atıf yaparak yaşayıp, hayatının sonunda sanatla uğraşmasını davasına bir ihanet olarak tanımlıyor. 

Sokrates’in, hayatının son günlerinde, tanrılarla olan bir borcunu ödemek için birkaç fable ve özgün bir şiir yazmıştır. Sokrat, hayatta kalmış eserlerinde doğrudan bir şair olarak bilinmemesine rağmen, bu son dönemdeki şiirsel uğraşları, onun sanat ve şiire olan yaklaşımına dair birçok tartışmayı beraberinde getirmiştir.

Nietzsche, Sokrates’in bu son dönemdeki şiirle uğraşmasını eleştirir. Ona göre, Sokrates’in bu eylemi, felsefenin sanat üzerindeki hakimiyetini simgeler. Nietzsche, onun bu dönemdeki şiirsel uğraşlarını, felsefenin sanatı rasyonalize etme ve onu mantığın hizmetine sokma girişimi olarak görür. Bu, Nietzsche için, sanatın irrasyonel ve duygusal yönlerini küçümsemek anlamına gelir.

Bertrand Russel’da Sokrates

Bertrand Russell, 20. yüzyılın en önemli filozoflarından biridir ve “Batı Felsefesinin Tarihi” adlı eserinde Sokrates hakkında bazı değerlendirmelerde bulunur. Russell’ın Sokrat’a olan bakışını anlamak için bu eserin ilgili bölümlerine başvurabiliriz.

Russell, Sokrat’ı takdir eder, ancak eleştirel bir yaklaşım da sergiler. İşte Russell’ın Sokrat hakkındaki bazı görüşleri:

1. Etik Öğretisi: Russell, onun etik anlayışına değer verir. Sokrates, bilginin erdeme eşdeğer olduğunu ve kötülüğün bilgisizlikten kaynaklandığını savunmuştur. Russell, bu görüşü oldukça ilginç bulur, ancak tamamen katılmaz.
2. Diyalog Metodu: Sokrates’in diyalog metodu, yani soru-cevap yöntemiyle düşüncelerini ortaya koyması, Russell tarafından olumlu bir şekilde değerlendirilir. Sokrates bu yöntemle insanları kendi inançlarını sorgulamaya teşvik eder.
3. Rasyonalizm: Sokrates’in rasyonalist yaklaşımı, Russell’ın da takdir ettiği bir özelliktir. Sokrates, gerçeğin akıl yoluyla bulunabileceğine inanmıştır.
4. Dinsel İnançlar: Russell, onun dinsel inançları hakkında daha eleştirel bir yaklaşım sergiler. Sokrates’in tanrısal bir iç ses tarafından yönlendirildiğine inanması, Russell için problematik bir konudur.
5. Ölümü: Sokrates’in ölümü, Russell için, felsefenin önemini ve bir filozofun inançları uğruna neleri göze alabileceğini gösteren önemli bir olaydır. Sokrates’in zehirlenerek ölümü, onun düşüncelerine olan bağlılığını ve cesaretini yansıtır.

Genel olarak, Bertrand Russell, Sokrates’i hem olumlu hem de eleştirel bir perspektiften değerlendirir. Sokrates’in etik anlayışı, diyalog metodu ve rasyonalizmi, Russell için takdire şayan özelliklerdir. Ancak onun dinsel inançları ve bazı diğer yönleri Russell için daha problematik olabilir.

Yazı daha da uzatılabilir ancak daha önce de dediğim gibi okurların onu daha iyi kavrayabilmesi için Platon’un gençlik dönemi diyaloglarını okumaları önemlidir. Sokrates’in hayali bir karakter olduğu yönündeki spekülasyonlara ben de değinmek istiyorum. Bu tip iddialar antik Yunan felsefesine hakim olmayan insanlar tarafından ortaya atılmaktadır. Onun yaşadığına dair Ksenophon, Aristophanes, Platon, Aristoteles ve Diogenes Laertius gibi kaynaklarda yeterince bilgi vardır. Sokrates’in etkisi ile oluşan felsefi ekollerin de bazı fragmanları bize kadar ulaşmıştır; dolayısıyla bu tartışmaları anlamsız buluyorum.

Şimdi de elimizdeki bilgilere göre ona ait olduğu düşünülen sözleri aktarmak istiyorum.

Sokrates’in Sözleri

“Tek bir kötülük vardır; cehalet ve tek bir iyi vardır; bilgi.”

“Hiç bir şey bilmediğimi biliyorum.”

“İnsanın bilmediği bir şeyi öğrenmesi hiç de tuhaf değildir.”

“Bir Daimon bana geleceği gösteriyor.”

“İyi bir başlangıç yapmak aslında az şey değildir.”

“Gençlere özgü erdem aşırı gitmemektir.”

“İnsanın bir toprağı ölçerek alacak ve satacak kadar geometriden anlaması gerekir.”

“Evlensen de evlenmesen de pişman olacaksın.”

“Hayret doğrusu, mermer heykel yapanlar mermerin modele tıpatıp benzemesi için uğraşıyorlar da, mermere benzer görünmemek için kendilerine bakmayı dert edinmiyorlar.”

“Gençler, sık sık aynaya bakın. Eğer güzelseniz bu güzelliğe layık olun eğer çirkinseniz çirkinliğinizi eğitimle gizleyin.”

Zenginleri yemeğe çağırdığında Ksanthippe telaşlanınca, “Korkma” dedi, “Eğer ölçülü insanlarsa, uyum sağlayacaklardır; değillerse, kendileri bilir.”

“Benim dışımdaki insanlar yemek için yaşıyorlar ben ise yaşamak için yiyorum.”

Değersiz kitle hakkında şöyle diyordu: “İnsanın dört drakhmelik sikkeyi geri çevirip, geçerli diye bunlardan bir yığın almasıyla aynı şey.”

Aiskhines, “Yoksulum, başka hiçbir şeyim yok, sana kendimi veriyorum” dedi. Sokrates: “Bana en büyük şeyi verdiğinin farkında değil misin?” diye cevap verdi.

Sparta tarafından kontrol edilen Otuz Tiran yönetime geldikten sonra kenara itilmekten rahatsızlık duyan birine, “Demek seni üzen başka bir derdin yok” dedi.

Ona “Atinalılar seni ölüme mahkum etti dediler.” O da “Doğa da onları.” diyerek karşılık verdi.

Karısı “Haksız yere ölüyorsun.” diye feryat etti. Sokrates karşılık verdi: “Yoksa sen ölümü hak etmiş
olmamı mı isterdin?” 

Bir rüya gördü ve ölmeden 3 gün önce bunu Aiskhines’e bildirdi.

Zehri içmek üzereyken Apollodors ona üzerine sarınsın diye güzel bir elbise vermek istedi. Sokrates: “Hoppalaa! Benim
elbisem yaşam için uygun da, ölüm için değil mi yani?” diyerek reddetti.

Birisin onun hakkında kötü konuştuğunu söylediler. O da: “İyi konuşmayı Öğrenememiş de ondan” diyerek yanıt verdi.

Antisthenes yırtığı görünecek biçimde harmanisini çevirince, “Elbisenden içindeki boşluğu görüyorum.” dedi. (Bu hareketi Antisthenes’in kendini yüceltmek için yaptığını belirtiyor)

Birisi ona sövüyordu. Bunu ona sordular: “Falanca sana sövmüyor mu?” Sokrates: “Hayır, söyledikleri bana uymuyor.” diyerek cevapladı.

“İnsan kendini komedya ozanlarına gönül rızasıyla bırakmalı, çünkü bizde gördükleri bir kusuru dile getirecek olurlarsa, bunu düzeltmemizi sağlayacaklardır; kusur yoksa, sorun yok.” (Aristophanes eserlerinde Sokrates’i çeşitli biçimlerde eleştirmişti)

Ksanthippe ona sövdü saydı ve ardından da üstüne su attı. Sırılsıklam olan Sokrates: “Ksanthippe’nin gürledikten sonra yağdığını
söylemiyor muydum?” dedi.

Alkibiades, Ksanthippe’nin sövgülerini dayanılmaz buluyordu. Sokrates’e de bunu söyledi. O da cevap verdi: “Ben alıştım, tıpkı
hiç kesilmeyen bir makara sesi dinler gibi.”

Sokrates eşinin durumunu savunmak için birisine sordu: “Peki sen kaz sesine dayanabiliyor musun?” Adam: “Ama onlar bana yumurtluyor ve yavruluyor” dedi. Bunun üzerine Sokrates: “Bana da Ksanthippe çocuk doğuruyor” dedi.

Bir gün Ksanthippe şehir meydanında onun üstünden tartışma sırasında elbisesini çekip çıkarınca, etrafındakiler onu elleriyle cezalandırmasını istediler. 

“Zeus hakkı için, biz yumruk yumruğa dövüşürken, siz de haydi Sokrates, göster kendini Ksanthippe diye bağırmak mı istiyorsunuz?” dedi.

“Tıpkı binicilerin azgın atlarla bir arada oldukları gibi, ben de huysuz bir kadınla yaşıyorum.”

“Nasıl ki onlar bu azgın atları zapt ettikten sonra, ötekilerin hakkından kolayca gelirler, ben de Ksanthippe ile yaşayarak öteki insanlarla daha kolay geçiniyorum.”

Farklı Kaynaklarda Ona Atfedilen Sözler

1. Aklınızda olanları, hayata geçirecek kadar yüreğiniz yoksa, ömrünüz cesaretli insanların dedikodularını yapmakla geçer.
2. “Kimseye hiçbir şey öğretemem, sadece onların düşünmelerini sağlayabilirim.”
3. Ömrüne aşk katmazsan, onu dostlukla sula.
4. “Senin almaya cesaret edemediğin riskleri alanlar, senin yaşamak istediğin hayatı yaşarlar.”
5. “Sizin istediğiniz gibi konuşup yaşamaktansa, kendi istediğim gibi konuşup ölmeyi tercih ederim.”
6. “Güçlü beyinler fikirleri tartışır, vasat beyinler olayları tartışır, zayıf beyinler insanları…”
7. “Eğitim kıvılcımla ateş yakmaktır. Boş bir kabı doldurma değildir.”
8. “Aklınızda olanları, hayata geçirecek kadar yüreğiniz yoksa, ömrünüz cesaretli insanların dedikodularını yapmakla geçer.”
9. “Kendin pahasına olduktan sonra tüm dünyayı kazansan eline ne geçer?”
10. “Güç olan ölümden kaçınmak değil, kötülükten kaçınmaktır. Çünkü kötülük ölümden daha hızlı koşar.”
11. “İnsanlar her zaman her yerde acıkmışlardır ama her zaman her yerde erdemli olmamışlardır.”
12. “Kimse bilerek kötülük yapmaz.”
13. “En derin arzular genellikle en ölümcül nefretlere sebep olur.”
14. “Kendini bulmak istiyorsan, kendin için düşün.”
15. “Kimse beceremeyeceği ticarete atılmaz; ama herkes ticaretlerin en zoru olan “hükumet” işine gözünü bile kırpmadan girmek ister.”
16. “Haksızlığa uğramak, haksızlık yapmaktan iyidir.”
17. “İnsan bildiğini öğrenir.”
18. “Fazilet, ruhun güzelliğidir.”
19. “Felsefe, neleri bilmediğini bilmektir.”
20. “Felsefe, hayretle başlar.”
21. “Kadın erkekle bir kez eşit hale getirildi mi, artık ondan üstün olur.”
22. “Bir yargıç, iyi niyetle dinlemeli, akıllıca karşılık vermeli, sağlıklı düşünmeli, tarafsızca karar vermelidir.”
23. “Ölüm insanlara verilmiş nimetlerin en büyüğü olabilir.”
24. “Değersiz insanlar sadece yemek ve içmek için yaşarlar, değerli insanlar ise sadece yaşamak için yer ve içerler.”
25. “Kainatta tesadüfe, tesadüf edilmez.”
26. “Bir insanın onsuz yapabileceği ne kadar çok şey vardır.”
27. “Hayattan uzaklaştığımız ölçüde gerçeğe yaklaşırız.”
28. “Bir şeyleri değiştirmek isteyen insan, işe önce kendisinden başlamalıdır.”

Bir çok farklı kaynağa başvurarak bu yazıyı ortaya çıkardım. Okuyucu sona gelene kadar eminim ki bir miktar yorulmuştur. Bu bölümde onun hakkında kısaca kendi düşüncelerimi paylaşmak istiyorum. Sokrates hiç şüphe yok ki bir filozof olduğu kadar da bir teolog olarak da anılmalıdır. Antik Yunan’ın mitolojisindeki insan biçimci çok tanrılı anlayış ona uygun gelmiyordu. Doğa filozoflarının bu konulardaki itirazlarını biliyordu. Kadim doğu toplumlarının tanrı ve din anlayışları da ona bir şekilde ulaşmış olmalıydı. Mahkemeye veriliş nedenlerinden biri de şehrin tanrılarını tanımamaktı. Buradan onun farklı bir tanrı anlayışına sahip olduğu anlaşılabiliyor.

Ona ne yapmaması gereken bir Daimon (belki melek) da hesaba katıldığında bir nevi peygamber profili ile karşı karşıya kaldığımızı düşünebiliyoruz. Bu bir yanılgıdır! Sokrates topluma ne bir din ne de bu dine bağlı ritüeller aktarmıştır. Savunmasında klasik Yunan ritüellerine bağlı olduğunu görebiliyoruz. Phaidon adlı diyalogda ruhun ölümsüzlüğünü temellendirmeye çalışsa da aksi duruma da belli belirsiz ihtimal verir. Platon’un eserlerinde onun bazen farklı sürelerde sabit durduğu yazılıdır. Bu bir hastalık mıydı yoksa o anlarda düşünüyor muydu bilemiyoruz. Bazı Teologlar bu durumu vahiy ile ilişkilendirmişlerse de bu görüşlerin pek de bir geçerliliği olmasa gerek. Biz biliyoruz ki tüm peygamberler davalarını açıkça ilan etmişlerdir ama Sokrates’ten bu durma benzer hiç bir aktarım yoktur.

Platon’un eserlerinde onun çok nadir de olsa kehanette bulunduğu ve bu kehanetlerin doğru çıktığı anlatılır. Antik Yunanda, tanrılar adına yapılan tapınaklarda, kahinler onlardan edindikleri bazı bilgileri şifreli olarak insanlara aktarırlardı. Böyle bir gelenek toplumda vardı. Platon bundan esinlenerek Sokrates’i yüceltmek için böyle bir anlatıma başvurmuş olabilir. Mitos’tan Logos’a geçiş öyle bir anda olmadı. Platon bunu, zamanın koşullarına göre biçimlenmiş insanlara bazı şeyleri anlatmanın bir yöntemi olarak da görmüş olabilir. Sokrates toplumdaki çürümenin bireylerin aydınlanmasıyla giderilebileceğini düşünüyordu. Platon ise bu yöntemi yetersiz buldu. Siyasetin gücü elde olmadan toplumda ona göre hiç bir şey değiştirilemezdi. Bunun için devleti en iyi bir şekilde idare edebilecek filozof kralın yetiştirilmesi gerekiyordu. Bu kral devleti aristokratlarla birlikte yönetmeliydi. Sokrates ve öğrencisi Demokrasi’yi vasatın idareye gelmesi şeklinde algılıyorlardı. Demokrasi şarlatanların, hatiplerin ve retorikçilerin kendilerine haksız yere iyi yerler devşirdikleri bir idare biçimiydi. Halk genelde cahil olduğundan kendisi için neyin iyi olduğunu bilemezdi.

Çeşitli kesimlerden insanları sorgulaması ve küçük düşürmesi Sokrates’e karşı bir nefret dalgasına neden oldu. 30’ların devrilmesi ve demokrasinin tekrar inşa edilmesiyle dikkatler onun üzerine yöneldi. Oysa Sokrates’in tiranlık ile de arası iyi değildi; bu tamamen bir yanlış anlaşılmaydı. Demokrasiyi eleştirmekle beraber tiranlığı da övüyor değildi. Sokrates iyilere ve mazlumlara karşı tam bir babacan tavır içindeydi. Onun derdi sadece hiç bir şey bilmediği halde bir şeyler bildiğini iddia edenlerleydi. Bilgiyi bir temele oturtmadan salt pragmatik gayelerle hareket edenleri ve sanıları gerçek sananları sorguluyordu. Onlara bilgisizliklerini gösteriyordu. Hem toplumu bunlardan korumak hem de içlerinde iyi niyetli olanlar varsa hakikate yönlendirmek için bu yöntemi kullanıyordu. Platon’un eserlerinde tanrı ona bu görevi vermişti. O sadece bilgisizliği açığa çıkaracak ve gerisini kişinin kendisine bırakacaktı. Oluşan farkındalık kişiyi bilgi arayışına itecekti.

Eminim onu tanımak ve yanında vakit geçirmek isteyen milyonlarca insan vardır. Onun büyülü tınısı insanları bugün bile etkiliyor. Davasını ölümü pahasına savunan biri olarak ideolojik davrandığı bile öne sürülebilir. Cahil biri nasıl iyi olabilirdi? Neyin iyi neyin kötü olduğunu analiz edemeyecek birisi ancak hukuk ve kültür yoluyla şekillenebilirdi. Sokrates eşsiz bir şey yapıyordu ve insanlara her ikisini de aşmalarını tembihliyordu. Doğru olmak için bilgi gerekliydi. Erdemler ancak üzerine düşünülerek doğru bir şekilde belirlenebilirdi. Peki; erdemli olmayı kim neden istesin diye düşünülebilir? Bunu da başka bir hayatta karşımıza çıkacak olan tanrısal yargı ile temellendiriyordu. Ona göre erdemli insanların bol olduğu toplumda, bir arada yaşamak da şüphe yok ki daha güzeldi. Temellendirmesi tanrıya ve topluma dayanıyordu…

Dünyanın en güzel ruhunu almak için birileri köşede bekliyordu. Aralarından vasat birini seçip öne sürdüler ve o habis davayı açtılar. At sineğini yok etmek istiyorlardı. Oysa ki at sineğinin elinde zihninden ve dilinden başka bir silah yoktu. Vatanı uğruna 3 cephede savaşmış bir kahramanı susturmak istediler… Sokrates Atina’nın dışına savaşlar dışında hiç çıkmamıştı; yurdunu seviyordu. Diğer filozoflar dünyayı gezerken o da Heraleitos gibi vatanında felsefe yapıyordu. Gençler onun peşinde gönüllü olarak geziyordu; Sokrates kimseyi zorlamıyordu. Onlara kavramları ve hayatı sorgulamayı öğretiyordu. Birilerine göre bunlar tehlikeli şeylerdi.

Dava süreci herkesin malumudur. Platon ve Ksenophon bu konuda birer eser yazdılar. Platon duruşmayı bizzat izlediği için aktardıkları daha güvenilir olarak kabul edilmektedir. bir günde biten mahkemede tarihi savunmasını yaptı. Suçsuz at sineği toplum için faydalıydı ve onun gibi bir başkası da yoktu. Mahkemeye bunu hatırlattı… Suçsuz olduğunu bildiği için hiç bir cezayı kabul etmediği gibi üstüne de kendisine ödül verilmesi gerektiğini savundu. Jüri bundan pek de hoşnut olmadı. Kalemler kırıldı ve dünyanın belki de en güzel ruhu ölüme mahkum edildi. 

Bu acı olay karşısında dostları yıkılmıştı. Onu hapishaneden kaçırmak istediler. Ona zaten sürgün cezası önerilmiş ve o reddetmişti. Yurdunun kanunlarından kaçmak onun için ruhunu feda etmesi demekti. Hem 70 yaşında bir ihtiyar sürgün hayatına nasıl dayanabilirdi? Dostlarının tüm ısrarlarına rağmen kaçmayı kabul etmedi; hatta onları bunun yanlış olduğu konusunda da ikna etti. Ölümü beklerken de boş durmadı ve felsefe yapmaya devam etti. Ona göre bir filozofun en önemli işi ölüme hazırlanmaktı. Hazır olmalıydı ve hazırdı da. Ona zehri verecek olan gardiyan bile onu çok sevmişti; onun için ağlıyordu. Bu başka bir adam diyordu. Hanımını ve çocuklarını dışarı gönderdi ve arkadaşlarına da sakin olmalarını söyledi. O ölmeye diğerleri de yaşamaya gidiyordu; hangisinin daha iyi olduğunu ancak tanrı biliyordu. Çocuksu bir merak ile ölümü bekliyordu. Zehri çoktan içmişti. Gardiyan ona yürümesini ve bacakları ağırlaşınca uzanmasını söylemişti; tecrübeliydi. Öyle de yaptı ve uzandı. Örtüsünü yüzünü kapatacak şekilde üzerine çekti. Herkes ağlıyordu. Son bir sürpriz yaptı ve adadığı horozu hatırlattı. Sonra ufak bir çırpınışla Hades’e tanrının yanına gitti. Ne ağladı ne insanların onun için ağlamasını istedi ve bir filozofun ölmesi gerektiği gibi öldü. Öğretisini uygun bir şekilde kanatlandı başka diyarlara. O hiç bir yazılı eser bırakmadan tarihe altın harflerle geçen Sokrates’tir.